Phương Tây có thể đúc kết gì từ chiến sự tại Ukraine?

Binh sĩ Ukraine bắn pháo về phía Nga gần Bakhmut hôm 8.11

afp

Từ giây phút các binh sĩ Nga tràn qua Ukraine vào ngày 24.2, các học giả đã đưa ra vô số dự đoán về tương lai chiến sự, nhưng thực tế đã có nhiều diễn biến quan trọng vượt ngoài dự đoán của nhiều người.

Từ sự thất bại của lực lượng xe tăng cho đến những máy bay không người lái của Thổ Nhĩ Kỳ sản xuất được ca ngợi là yếu tố làm thay đổi cuộc chơi theo hướng không thể ngăn chặn. Ngoài ra, vũ khí chống tăng của phương Tây cũng đóng vai trò nổi bật.

Phương Tây có thể đúc kết gì từ chiến sự tại Ukraine

Theo tờ The Economist, giờ đây sau hơn 9 tháng, nhiều điều phản ánh từ chiến sự được ghi nhận và có những điều quan trọng mà quân đội các nước phương Tây có thể đúc kết.

Vào ngày 30.11, Viện Nghiên cứu Hoàng gia Anh về quốc phòng - an ninh (RUSI) xuất bản một báo cáo chi tiết về những bài học từ 5 tháng đầu cuộc chiến, giai đoạn khi Ukraine chủ yếu phòng thủ.

Trong số các tác giả có trung tướng Ukraine Mykhaylo Zabrodsky và 2 nhà phân tích của RUSI. Họ đã được tiếp cận chuyên sâu về dữ liệu quân sự cũng như việc ra quyết định của Ukraine.

Phân tán lực lượng

Phát hiện của họ cho thấy một bức tranh phức tạp hơn nhiều so với suy nghĩ của nhiều người. Chiến dịch đã không thành công như mong đợi của phía Nga.

Tương quan lực lượng Nga-Ukraine ở phía bắc Kyiv lên đến 12-1 chi chiến sự bắt đầu, và Nga không kích đến 75% cơ sở phòng không của Ukraine trong 48 giờ đầu chiến sự. Cuộc tấn công mạng của Nga khiến liên lạc vệ tinh của Ukraine bị gián đoạn.

Ukraine chịu đựng được đợt công kích chớp nhoáng chủ yếu nhờ "nhìn xa trông rộng", tổ chức phân tán kho đạn dược một tuần trước chiến sự, và đẩy mạnh nỗ lực làm việc này trong 3 ngày trước khi xung đột nổ ra.

Xem người Ukraine dùng súng AK cố bắn rơi UAV 'kamikaze' Nga ở Kyiv

Máy bay và các hệ thống phòng không được phân tán chỉ trong vài giờ sau cuộc tấn công. Kết quả là chỉ 1/10 hệ thống phòng không di động bị dính hỏa lực.

Nếu Nga có thể xác định và tấn công mục tiêu một cách sắc bén và nhanh nhẹn hơn, những hệ thống trên có lẽ đã bị thiệt hại. May mắn cho Ukraine, giới tình báo quân đội Nga mất đến 2 ngày hoặc nhiều hơn để gửi tin tình báo về mục tiêu đến một trung tâm chỉ huy ở Moscow trước khi tiến hành không kích, theo một báo cáo của RUSI.

Nga tuyên bố vô hiệu hóa 83 mục tiêu trên bộ ở Ukraine

Báo cáo nhận định rằng trong chiến tranh hiện đại không có nơi trú ẩn nào an toàn, khi đối phương có thể tấn công sâu vào phía sau chiến tuyến.

Điều này có nghĩa là quân đội cần chiến đấu một cách khác biệt. Giấu diếm vẫn còn là một lựa chọn nhưng sẽ rất khó khăn, vì có nhiều loại cảm biến khác nhau theo dõi mọi di chuyển, từ camera quang học cho đến nhiệt, ăng ten điện tử để phát hiện những binh sĩ ẩn nấp kỹ nhất.

Một giải pháp khác là dùng các kết cấu rắn chắc như boongke và công sự ngầm nhỏ bằng bê tông, nhưng sẽ khiến các binh sĩ phải cố định một chỗ.

Cách tốt nhất để sống sót đơn giản là phân tán và di chuyển nhanh hơn khả năng đối phương định vị được. Ngay cả lực lượng đặc nhiệm Ukraine thường hoạt động theo nhóm nhỏ cũng bị các UAV Nga phát hiện nếu ở một chỗ quá lâu.

Vai trò của pháo binh

Trái với suy nghĩ phổ biến, các tên lửa Javelin và vũ khí chống tăng hạng nhẹ thế hệ mới (NLAW) do Mỹ và Anh cung cấp đã không thể hiện vai trò quá nổi bật, dù xuất hiện nhiều trong các đoạn phim từ đầu chiến sự.

Điều tương tự xảy ra với các UAV TB2 của Thổ Nhĩ Kỳ sản xuất, khi phải chật vật tồn tại sau 3 ngày chiến sự.

“Giá trị tuyên truyền của các thiết bị phương Tây là cực kỳ cao vào đầu cuộc chiến. Chúng không có hiệu quả thực chất trong chiến sự cho đến tháng 4. Điều ngăn cản các binh sĩ Nga ở phía bắc Kyiv là 2 lữ đoàn pháo binh khai hỏa hằng ngày”, theo ông Jack Watling tại RUSI, một trong những tác giả báo cáo.

Xung đột Ukraine khẳng định vị thế "thần chiến tranh" của pháo binh

Sau Thế chiến 2, vai trò của những khẩu pháo giảm dần tại các nước châu Âu. Từ năm 1990-2020, số khẩu pháo của những đội quân lớn tại châu Âu giảm 57%, theo Viện Nghiên cứu Chiến lược quốc tế (IISS-Anh).

Tuy nhiên, kho vũ khí của Ukraine không hề ít, khi khởi đầu chiến sự với hơn 1.000 khẩu pháo và 1.680 khẩu pháo phóng loạt, nhiều hơn tổng số của Anh, Pháp, Ý, Tây Ban Nha và Ba Lan cộng lại. Ukraine cũng có lực lượng pháo binh lớn thứ 2 ở châu Âu chỉ sau Nga, dù điều hạn chế là đạn dược.

Ukraine duy trì thế ngang bằng nhờ pháo binh trong khoảng 6 tuần, lâu hơn bất cứ quân đội các nước phương Tây nào có thể chịu đựng trong tình huống tương tự.

Chiến sự Ukraine khẳng định vị thế của ‘những vị thần chiến tranh’

Sau đó, Ukraine bắt đầu hết đạn, khiến Nga có lợi thế gấp 10 lần về hỏa lực cho đến tháng 6, thế mất cân bằng kéo dài cho đến khi Ukraine nhận được hàng loạt hệ thống pháo hiện đại của phương Tây, trong đó có hệ thống rốc két pháo binh cơ động cao (HIMARS).

Máy bay không người lái

Máy bay không người lái (UAV) đã thể hiện vai trò rất quan trọng, dù chủ yếu dành cho tình báo, do thám hơn là tấn công.

Các đơn vị nhỏ của Nga có UAV của họ chứ không cần chờ đến UAV của các sở chỉ huy cấp cao hơn, và có thể trút hỏa lực chỉ trong 3-5 phút sau khi phát hiện mục tiêu. Thời gian tương ứng đối với những đơn vị không có UAV riêng là 1 giờ rưỡi và độ chính xác thấp.

Ukraine "xin" UAV tối tân, vì sao Mỹ không cho?

Nhưng bài học quan trọng từ chiến sự là các đội quân cần nhiều UAV hơn họ tưởng. Khoảng 90% UAV sử dụng bởi lực lượng Ukraine từ tháng 2 đến tháng 7 đã bị hạ, theo RUSI.

Thời gian tồn tại trung bình của một UAV cánh cố định là khoảng 6 chuyến bay, còn các UAV 4 cánh quạt thì chỉ 3 chuyến. Sự tiêu hao đó có thể nuốt trọn hạm đội UAV của các nước châu Âu chỉ trong vài ngày.

Điều này dẫn đến nhu cầu ưu tiên những UAV rẻ và đơn giản, gần giống như loại dùng một lần, hơn là những phi đội gồm các UAV lớn và đắt tiền với động cơ nhiên liệu lỏng, mang theo các cảm biến hiện đại. Những UAV hiện đại sẽ cần nhiều người được đào tạo để điều khiển.

Iran thừa nhận đã chuyển UAV tự sát cho Nga, nhưng từ trước xung đột

Chiến sự còn cho thấy UAV có thể bị đánh bại ra sao. Một trong những cách đó là đánh lừa theo kiểu cũ.

Các lực lượng Ukraine phát hiện ra rằng khi các đơn vị trinh sát của Nga đánh dấu vị trí của họ bằng thiết bị laser, họ có thể đáp trả bằng cách phóng lựu đạn khói để che khuất vị trí của họ. Nhưng điều đó cũng có xu hướng làm mù đơn vị phòng thủ.

Theo RUSI, cách quan trọng nhất để chống lại máy bay không người lái là vận dụng chiến tranh điện tử (EW) với một loại vũ khí có khả năng tàng hình.

Về lý thuyết, UAV có thể được điều khiển từ xa để phát hiện mục tiêu và gửi hình ảnh về cho đơn vị pháo binh. Trên thực tế, sóng vô tuyến để điều khiển và liên lạc với UAV có thể bị phát hiện và đôi khi bị ngăn chặn bằng tấn công điện tử.

Do đó, Ukraine phải điều nhiều UAV bay theo các tuyến thiết lập sẵn, với dữ liệu được tải xuống khi quay trở lại, thay vì gửi tín hiệu trực tuyến trong khi bay. Điều này đôi khi mất vài giờ và mục tiêu có thể đã di chuyển. Dữ liệu của Ukraine cho thấy các nhiệm vụ của UAV thành công khoảng 1/3.

Quân đội Nga từ thời Liên Xô đã tiên phong trong chiến sự và thực hành sử dụng chiến tranh điện tử rất nhiều ở Syria. Điều này chắc chắn là một thách thức lớn đối với Ukraine.